Οι εμβοές στα αυτιά είναι ένα σύμπτωμα που περιγράφει την υποκειμενική αντίληψη ήχων –όπως βούισμα, σφύριγμα, κουδούνισμα ή παλμικό «χτύπημα»– χωρίς να υπάρχει αντίστοιχο εξωτερικό ακουστικό ερέθισμα. Οι εμβοές μπορεί να αφορούν το ένα ή και τα δύο αυτιά, να ακούγονται κεντρικά στο κεφάλι, να είναι συνεχείς ή διαλείπουσες, να είναι ήπιες και να μην ενοχλούν ή να μεταβάλλονται σε ένταση κατά τη διάρκεια της ημέρας και να επηρεάζουν αισθητά την ποιότητα ζωής, τον ύπνο, τη συγκέντρωσή, τη διάθεση.
Παρότι οι εμβοές δεν είναι νόσος αλλά σύμπτωμα, χρήζουν διερεύνησης από τον ειδικό ΩΡΛ για την πιθανότητα να συσχετίζονται με κάποια παθολογία των αυτιών, με παθολογία του κεντρικού νευρικού συστήματος ή με κάποιο συστηματικό νόσημα.
Ποιες είναι οι συχνότερες αιτίες για εμβοές στα αυτιά;
Οι εμβοές στα αυτιά έχουν πολλές πιθανές αιτίες. Συνηθέστερα είναι ιδιοπαθείς (χωρίς σαφή παθολογική αιτία). Ορισμένες φορές όμως συνδέονται με βλάβες ή δυσλειτουργίες σε κάποιο σημείο της πορείας του ακουστικού «μονοπατιού»– από το έξω ους έως το ακουστικό νεύρο και τον εγκέφαλο.
Παράγοντες που συχνότερα σχετίζονται άμεσα με την εμφάνισή τους:
Έκθεση σε θόρυβο:
Η στιγμιαία ή χρόνια έκθεση σε δυνατούς ήχους (π.χ. συναυλίες, ήχοι εκρήξεων, εργοτάξια, ακουστικά σε υψηλή ένταση) μπορεί να προκαλέσει τραυματισμό των έξω τριχωτών κυττάρων του κοχλία. Η βλάβη αυτή οδηγεί σε διαταραχή του επιπέδου της ακοής σε ένα φάσμα συχνοτήτων και σε επίμονες εμβοές. Συστήνεται η επίσκεψη σε ειδικό ωτορινολαρυγγολόγο (ΩΡΛ) για έλεγχο και πιθανή ανάγκη λήψης θεραπείας σε εύλογα σύντομο χρονικό διάστημα έως λίγων ημερών (όχι μηνών- όπως συνήθως συμβαίνει καθώς η πλειοψηφία των ασθενών δε δίνει την απαραίτητη βαρύτητα).
Ηλικιακή απώλεια ακοής (πρεσβυακουσία):
Με την πάροδο του χρόνου, τα ευαίσθητα κύτταρα του έσω ωτός εκφυλίζονται φυσιολογικά, προκαλώντας σταδιακή μείωση της ακοής και συχνά συνοδές εμβοές που μπορεί να επιδεινώνονται τη νύχτα ή σε ήσυχο περιβάλλον.
Βύσμα κεριού ή ξένα σώματα:
Η απόφραξη του έξω ακουστικού πόρου από κυψελίδα ή μικρά αντικείμενα μεταβάλλει τη μετάδοση του ήχου, προκαλώντας αίσθημα πίεσης, «θαμπής ακοής» και εμβοές που υποχωρούν συνήθως μετά την αφαίρεση του εμποδίου από τον ΩΡΛ .
Ωτοτοξικά φάρμακα:
Ορισμένα φάρμακα, όπως συγκεκριμένα αντιβιοτικά ( πχ αμινογλυκοσίδες), κάποια διουρητικά, ή χημειοθεραπευτικά, πιθανά να προκαλέσουν παροδικές ή μόνιμες εμβοές και αρνητική επίδραση στην ακοή. Η προσεκτική παρατήρηση από τους ίδιους τους ασθενείς για την έγκαιρη αναγνώριση πιθανού προβλήματος, η ενημέρωση των θεραπόντων ιατρών, ο έλεγχος από τον ΩΡΛ, η λήψη θεραπείας (όπου αυτό χρειάζεται) και η αντικατάσταση των φαρμάκων που προκάλεσαν τις διαταραχές με άλλα, είναι σημαντική. Απαιτείται πλήρης συνεργασία των ασθενών με το ιατρικό group για την καλύτερη δυνατή καθοδήγηση.
Ωτίτιδες και λοιμώξεις:
Φλεγμονές του μέσου ή έσω ωτός (π.χ. οξεία ή εκκριτική ωτίτιδα, λαβυρινθίτιδα) διαταράσσουν τη λειτουργία του ακουστικού μηχανισμού, οδηγώντας σε βούισμα, απώλεια ακοής ή ίλιγγο. Η αντιμετώπιση της λοίμωξης αποκαθιστά συνήθως πλήρως και τις εμβοές.
Αγγειακές αιτίες:
Παλμικές (σφύζουσες) εμβοές, που συγχρονίζονται με τον καρδιακό παλμό, μπορεί να οφείλονται σε αγγειακές παθήσεις, όπως στενώσεις ή ανατομικές παραλλαγές και ανωμαλίες των μεγάλων αγγείων του τραχήλου, αρτηριοφλεβώδεις δυσπλασίες, ανευρύσματα ή αυξημένη καρδιακή παροχή και αναιμία. Απαιτούν προσεκτική διερεύνηση -έλεγχο.
Διαταραχές κροταφογναθικής άρθρωσης (ΚΓΑ) και μυϊκή τάση:
Η δυσλειτουργία της ΚΓΑ, ο βρουξισμός (τρίξιμο των δοντιών) ή η αυξημένη μυϊκή ένταση σε αυχένα και ράχη μπορούν να προκαλέσουν εμβοές. Συχνά οι εμβοές αυτές μεταβάλλονται με την κίνηση της γνάθου ή του κεφαλιού.
Νόσος Menière:
Πρόκειται για διαταραχή του έσω ωτός που χαρακτηρίζεται κυρίως από κρίσεις ιλίγγου, με συνοδές συνήθως διακυμάνσεις βαρηκοΐας και εμβοές, λόγω ύδρωπα του λαβυρίνθου. Οι εμβοές στα περιστατικά αυτά έχουν συνήθως χαμηλής συχνότητας χαρακτήρα (μπάσο βουητό) και συνοδεύονται από αίσθημα πληρότητας στο αυτί.
Νευρολογικές και ενδοκρινικές καταστάσεις:
Παθήσεις όπως υπέρταση, αθηροσκλήρωση, αναιμία, σακχαρώδης διαβήτης ή θυρεοειδοπάθειες μπορούν να διαταράξουν την αιμάτωση ή τη λειτουργία του ακουστικού συστήματος, προκαλώντας εμβοές ή εντείνοντας τις ήδη υπάρχουσες εμβοές.
Ψυχολογικοί παράγοντες:
Το χρόνιο άγχος, η κατάθλιψη και η αϋπνία (διαταραχές ποιότητας ύπνου) ενισχύουν σε μεγάλο βαθμό!! την αντίληψη των εμβοών, κάνοντάς τες πιο έντονες και ενοχλητικές. Η ολιστική διαχείριση παίζει κρίσιμο ρόλο στη βελτίωση της συνολικής κατάστασης.
Πότε θεωρείται «επείγον» να αξιολογηθούν οι εμβοές;
Αν και οι εμβοές στα αυτιά δεν είναι επικίνδυνες και συχνά υποχωρούν ακόμη και αυτόματα, υπάρχουν ορισμένες περιπτώσεις που θεωρείται σημαντική η σχετικά άμεση ιατρική αξιολόγηση από ωτορινολαρυγγολόγο (ΩΡΛ).
Ειδικότερα, αν οι εμβοές εμφανιστούν ξαφνικά και συνοδεύονται από αιφνίδια απώλεια ακοής στο ίδιο αυτί, μπορεί να υποδηλώνουν μια οξεία νευροαισθητήρια βαρηκοΐα, κατάσταση που χρειάζεται να αξιολογηθεί εντός ολίγων ημερών από την εκδήλωση των συμπτωμάτων και αντίστοιχα να χορηγηθεί η κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή προκειμένου να αυξηθούν οι πιθανότητες αποκατάστασης της ακοής.
Επίσης, οι μονόπλευρες παλμικές εμβοές –δηλαδή εκείνες που συγχρονίζονται με τον καρδιακό ρυθμό– ενδέχεται να οφείλονται σε αγγειακές ανωμαλίες ή σπανιότερα σε όγκους, όπως το αγγειοΐνωμα ή το σβάννωμα του ακουστικού νεύρου, και πρέπει να διερευνώνται και να μην αμελούνται.
Εμβοές που συνοδεύονται από έντονο ίλιγγο, νευρολογικά συμπτώματα (όπως μουδιάσματα, αδυναμία, διαταραχές όρασης ή ομιλίας) ή απότομο- έντονο πονοκέφαλο απαιτούν μια ιδιαίτεραεπείγουσα εκτίμηση, καθώς μπορεί να υποκρύπτουν οξεία διαταραχή του λαβυρίνθου, αγγειακό επεισόδιο ή άλλη νευρολογική πάθηση.
Επιπλέον, εμβοές που εμφανίζονται μετά από κρανιοεγκεφαλική κάκωση, ωστικό τραύμα ή σε άτομα με σοβαρό καρδιαγγειακό ιστορικό και ανεξέλεγκτη υπέρταση χρειάζονται άμεση προσεκτική διερεύνηση, ώστε να αποκλειστούν πιθανές επιπλοκές.
Σε κάθε περίπτωση, η έγκαιρη αναζήτηση ιατρικής φροντίδας και η εξατομικευμένη αξιολόγηση από ειδικό είναι καθοριστική για τη διάγνωση της αιτίας, την πρόληψη μόνιμων βλαβών και τη σωστή καθοδήγηση των ασθενών αυτών.
Πώς γίνεται η διάγνωση όταν υπάρχουν εμβοές στα αυτιά
Η διερεύνηση των εμβοών στα αυτιά ξεκινά με τη λήψη ενός αναλυτικού ιατρικού ιστορικού, το οποίο αποτελεί «θεμέλιο» για τη σωστή αξιολόγηση. Ο γιατρός εξετάζει πότε ξεκίνησαν οι εμβοές, αν είναι συνεχείς ή διαλείπουσες, αν αφορούν το ένα ή και τα δύο αυτιά ή το κεφάλι, καθώς και ποιος είναι ο χαρακτήρας του ήχου (βούισμα, σφύριγμα, παλμός κ.ά.). Παράλληλα, αξιολογούνται οι παράγοντες που επιδεινώνουν ή ανακουφίζουν το σύμπτωμα, όπως η έκθεση σε θόρυβο, οι αλλαγές στη στάση του σώματος, το στρες ή η κατανάλωση καφεΐνης. Ιδιαίτερη σημασία δίνεται σε συνοδά συμπτώματα όπως η βαρηκοΐα, ο ίλιγγος, ο πόνος στο αυτί (ωταλγία) ή η αίσθηση πληρότητας, καθώς και στο ιατρικό υπόβαθρο του ασθενούς, τη λήψη φαρμάκων και το επαγγελματικό του περιβάλλον.
Ακολουθεί λεπτομερής κλινική εξέταση, η οποία περιλαμβάνει ωτοσκόπηση για τον έλεγχο του έξω ακουστικού πόρου και του τυμπάνου, καθώς και εξέταση της ρινός, του φάρυγγα-ρινοφάρυγγα και της κροταφογναθικής άρθρωσης, καθώς οι περιοχές αυτές μπορούν να σχετίζονται με την παρουσία εμβοών. Εφόσον υπάρχει υποψία νευρολογικής εμπλοκής, ζητείται και νευρολογική εκτίμηση.
Στη συνέχεια, γίνονται εξειδικευμένες ακοολογικές εξετάσεις για να εκτιμηθεί η λειτουργία του αυτιού. Το ακοόγραμμα (τονική ακοομετρία) και η ομιλητική ακοομετρία βοηθούν να εντοπιστεί ο τύπος και ο βαθμός της συνοδού βαρηκοΐας, εφόσον υπάρχει. Σε περιπτώσεις μονόπλευρων, παλμικών ή άτυπων εμβοών, συστήνεται και περαιτέρω απεικονιστικός έλεγχος ώστε να αποκλειστούν νευρολογικά ή αγγειακά αίτια, όπως αγγειακές δυσπλασίες ή όγκοι του ακουστικού νεύρου κ.ά. Τέλος, ανάλογα με τα ευρήματα, ενδέχεται να ζητηθούν και αιματολογικές εργαστηριακές εξετάσεις, όπως έλεγχος θυρεοειδούς, σιδήρου ή βιταμίνης Β12.κ.ά.
Η πλήρης αυτή αξιολόγηση βοηθά τον ειδικό να εντοπίσει πιθανές αιτίες, να εκτιμήσει τη σοβαρότητα του προβλήματος και να σχεδιάσει την κατάλληλη θεραπευτική προσέγγιση για κάθε ασθενή, εφόσον αυτή απαιτείται.
Αντιμετώπιση και θεραπεία των εμβοών
Η θεραπεία των εμβοών στα αυτιά εξαρτάται από την αιτία που τις προκαλεί, τη διάρκειά τους και το πόσο επηρεάζουν την καθημερινότητα του ασθενούς. Όταν εντοπίζεται κάποια υποκείμενη πάθηση, η αντιμετώπισή της οδηγεί συνήθως και σε ύφεση των εμβοών ή και πλήρη απαλλαγή από αυτές. Σε άλλες περιπτώσεις, όπου η αιτία δεν μπορεί να εντοπιστεί ή διορθωθεί πλήρως, στόχος είναι η ανακούφιση και η διαχείριση του συμπτώματος.
Ηχητικές συσκευές ή ακουστικά μπορούν να καλύψουν ή να μειώσουν την αντίληψη των εμβοών, ιδίως σε άτομα με συνοδό βαρηκοΐα.
Η φαρμακευτική αγωγή δίδεται μόνο όπου υπάρχουν οι ενδείξεις ότι μπορεί αυτή να βοηθήσει με εξάλειψη ή ύφεση των εμβοών, σύμφωνα με τα συμπεράσματα που προέκυψαν από το ιατρικό ιστορικό και τον κλινικό-εργαστηριακό έλεγχο.
Τέλος, η πρόληψη αποτελεί φυσικά καθοριστικό παράγοντα για την αποφυγή εμφάνισης ή επιδείνωσης των εμβοών: η προστασία από δυνατούς ήχους με τη χρήση ωτοασπίδων, ο περιορισμός της καφεΐνης, του αλκοόλ και του καπνίσματος, η γενική παρακολούθηση της καλής υγείας όλων των συστημάτων καθώς και η σωστή διαχείριση του στρες συμβάλλουν σημαντικά στη διατήρηση της ακουστικής υγείας και της αποφυγής εμφάνισης εμβοών ή/και βαρηκοΐας. Με τη σωστή καθοδήγηση από τον ειδικό, οι περισσότεροι ασθενείς μπορούν να μάθουν να ελέγχουν αποτελεσματικά το σύμπτωμα και να βελτιώσουν ουσιαστικά την ποιότητα της καθημερινής τους ζωής, όπως επισημαίνει η Δρ. Ειρήνη Μάντζαρη, MD,PhD, Ωτορινολαρυγγολόγος – Χειρουργός ΩΡΛ στην Αθήνα.
